ZEYTİN AĞACI SAĞLAMDIR
‘’Yani öylesine ciddiye alacaksın ki yaşamayı, yetmişinde bile zeytin dikeceksin mesela, hem de öyle çocuklara falan kalır diye değil, ölmekten korktuğun halde ölüme inanmadığın için, yaşamak yanı ağır bastığı için.’’ (Nazım Hikmet Ran)
Zeytin sözcüğünün kökeni ise çeşitli uygarlıklarda benzerlikler göstermektedir. Roma Uygarlığında olea-oliva- oleum. Yunan Uygarlığında elaia- elaion,
Girit Uygarlığında elaiwa, İngilizler olive-olive-oil, Fransızlar olive-huile, İtalyanlar oliva-olio, İspanyollar aceituna-aceite, Akadlar zertum, İbraniler zait, Araplar zeitun-az-zeit ve Türkler ise zeytun, sonrasında zeytin demişlerdir.
Zeytin (Olea Europea) zeytingiller (Oleaceae) familyasından Akdeniz iklimine özgü, meyvesi yenen bir ağaç türüdür. Olea yabani bir meyve ağacıdır. Olea cinsinden dünyada yaklaşık 30 değişik tür saptanmıştır.
Olea Europea bunlardan en önemlisidir ve iki alt türü vardır:
- Olea Europa Oleaster (Yabani)
- Olea Europa Sativa (Kültür)
Zeytin ağacı diğer meyve ağaçlarına göre kıyaslanamayacak kadar uzun ömürlüdür. Bu nedenle eski Romalılar zeytin ağacına Vivax Oliva yani Yedi Canlı Zeytin adını vermişlerdir. Dayanıklı ve kolay canlanan bir ağaç olan zeytin gövdesi çökse de kurusa da köklerinden çıkan sürgünlerle yeniden doğar, canlanır.
Zeytin ağacı doğada en uzun ömürlü ağaç olduğu için tüm semavi dinlerce kutsal ve ölümsüz ağaç olarak tanımlanırken, sağlık ve bolluğun kaynağı şeklinde algılanır. Zeytin dalı tüm ülkelerce barış simgesi olarak kabul edilir.
Zeytin ağacı sık dallıdır. Kışın dökülmeyen üstü parlak koyu yeşil, altı ise gümüş rengi, mükemmel bir düzen içinde dalın iki tarafından karşılıklı olarak çıkan, derimsi yaprakları vardır. yani yaz kış yapraklıdır.
Odunu çürümeye karşı dayanıklıdır. Beyazımsı-sarı ve genelde erdişi çiçek verir. Merkezinde sert ve tek çekirdek içeren eriksi meyveleri, salkım konumunda ve toplu şekilde bulunduğundan rüzgârdan ve dış etkenlerden etkilenmez.
Olağanüstü uzun ömürlü olan zeytin ağacının kök sistemi çok güçlüdür. Zeytin ağacı suya ulaşmak için köklerini toprağın derinliklerine uzatır. Ana kökü sürekli yeni kökler vererek gövde ve dalları besler. Böylece, kesildiğinde ya da yandığında kökleri canlı kalır ve yeni sürgünler vererek ağacın yaşamını sürdürmesini sağlar. Asırlarca süren uzun ve verimli bir ömrün sonunda gövdesi kurur, içi boşalır. Ama zeytin ağacı köklerinden yeniden doğar. Bu nedenle mitolojide ve botanikte zeytin ağacı “Ölümsüz ağaç” olarak geçer.
Zeytin ağacı kasım ve şubat ayları kendini uyumaya alır, dinlenir. Mart-nisan ayları arasında dalları filizlenir. Nisan-haziran ayları arası çiçeklenir. Temmuz-ağustos aylarında meyveleri büyür, çekirdeği sertleşir. Eylül-ekim aylarında taneler olgunlaşır.
‘Var yılı-Yok yılı’ olarak halk tarafından kastedilen, zeytin ağacının verimidir.
Zeytin ağacının ürün verimi ardılı- periyodisite (düzensiz ürün verme) olarak yani bir yıl varsıl, bunu izleyen yıl ise yoksul olarak isimlendirilir.
Etli ve yağlı olan meyveleri taze iken veya olgunlaşmamış şekilde yeşil, olgunlaşma aşamasında sararır, kızarır; daha sonra mor, koyu kahve ve son olarak da parlak siyah renk alır.
Zeytin meyvesinin % 60-70’i su, % 15-30’u yağ, % 2-6’sı şeker, % 1-3’ü protein, % 1-4 ‘ü mineral maddeler, % 1-5’i lifli maddeler yanında, fenolik ve antioksidan maddelerden ibarettir. Dalından koparılan zeytin meyvesine acı tadı veren aromatik yapılaşma gösteren ve hidroksil içeren Oleuropein adlı fenolik bir maddedir.
Zeytin ağacı suyu sevmesine rağmen susuzluğa dayanıklıdır. Killi ve kalkerli topraklardan hoşlanır. Yağışlı ilkbaharı ve sonbaharı, kuru bir yazı ve ılık geçen kışı sever.
Meyvesinin ağırlığının %20-30’u kadarı yağdır. Tek çekirdekli meyvelerin %1,5’luk yağ oranı düşünüldüğünde zeytin meyvesindeki bu oran çok yüksektir. Ağırlığının %65-90’ını oluşturan et kısmında su, protein, yağ, selüloz, fosfor, kükürt, kalsiyum, klor, demir, bakır, manganez, A, C ve E vitaminleri ihtiva ettiği için besin değeri çok yüksektir.
Zeytin ağacı tohumdan veya çelikleme ile üretilir. Zeytin ağacı yavaş yavaş büyür ama buna değecek kadar uzun ömürlüdür Dikildikten 4-8 yıl sonra ürün verir ve en yüksek verime 15-20 yıl içerisinde ulaşır. 35-150 yıl arası ise en olgun dönemidir. Boyu 12-15 m.’ye kadar ulaşır. Yaşam ömrü 500 yıl, 1000 yıl ve hatta 2000 yıla kadar ulaşır.
Tarihten de eski tarihçesi olan zeytin ağacının günümüzde halen yaşamakta olan örnekleri bize zeytin ağacının ölümsüz ağaç olduğunu kanıtlamaktadır.
Yunanistan’nın Aegina Adası’nda 1800, Manisa’da 1650 yıllık zeytin ağacı vardır.
Ülkemizde ise “Odun olarak” kullanılmak üzere kesilerek Adana’dan Mersin’e getirilen zeytin ağacı yeniden toprakla buluşturulmuş ve meyve veren ağacın 800 yıllık olduğu belirlenmiştir